Nền tảng văn hoá

Các đám tang của Nhật Bản là những dịp với những nghi lễ được tuân thủ rất chặt chẽ mà thường—mặc dù không luôn như vậy—được thực hiện theo nghi thức Phật giáo.[3] Để chuẩn bị cho tang lễ, thi thể được vệ sinh sạch sẽ và các lỗ hở (miệng, mũi, tai) đều được chặn bằng bông hoặc gạc. Nghi lễ nhập quan (gọi là nōkan (納棺, nōkan?)), như mô tả trong Người tiễn đưa, hiếm khi được thực hiện và kể cả sau này cũng chỉ xuất hiện tại các vùng nông thôn.[4] Nghi lễ này chưa được chuẩn hóa, nhưng thường liên quan đến những người làm nghi lễ cho đám tang (納棺師 (nạp quan sư), nōkanshi?) chuyên nghiệp[lower-alpha 2] chuẩn bị thi thể một cách chặt chẽ theo nghi thức, mặc áo quan màu trắng cho thi thể và đôi khi thực hiện việc trang điểm. Thi thể sau đó được đặt trên đá khô trong một quan tài, cũng với những tài sản cá nhân và vật dụng cần thiết cho chuyến đi tới thế giới bên kia.[5]

Mặc dù nhận biết được tầm quan trọng của các nghi lễ trong đám tang, trong văn hoá truyền thống Nhật Bản, đối tượng bị coi là ô uế khi tất cả những gì liên quan đến cái chết đều được nghĩ là một nguồn gốc của kegare (phiền não). Sau khi có sự tiếp xúc với người chết, các cá nhân phải làm sạch bản thân theo các nghi lễ thanh tẩy.[6] Những người làm việc gần người chết, như những người làm tang lễ, do đó thường bị coi là không thanh sạch và trong suốt thời kỳ phong kiến, những người mà công việc có liên quan đến cái chết trở thành burakumin (tiện dân), bị buộc phải sống trong các thôn xóm dành cho họ và chịu sự phân biệt đối xử với xã hội rộng lớn hơn bên ngoài. Mặc dù có một sự thay đổi văn hóa từ Minh Trị Duy tân năm 1868, sự kì thị với cái chết vẫn chiếm phần lớn trong xã hội Nhật Bản và phân biệt đối xử chống lại các tiện dân vẫn tiếp tục.[lower-alpha 3][7]

Cho tới năm 1972, hầu hết các trường hợp qua đời đã được xử lý bởi gia đình, nhà tang lễ, hoặc nōkanshi. Tính đến năm 2014, khoảng 80% những trường hợp tử vong xảy ra ở các bệnh viện và việc chuẩn bị các thi thể thường được thực hiện bởi nhân viên bệnh viện; trong những trường hợp như vậy, gia đình thường không thấy thi thể cho tới khi tổ chức tang lễ.[8] Một cuộc khảo sát năm 1998 cho thấy 29.5% dân số Nhật Bản tin tưởng vào một thế giới bên kia và hơn 40% muốn tin vào điều này; niềm tin cao nhất năm ở nhóm người trẻ. Niềm tin vào sự hiện hữu của một linh hồn (54%) và một kết nối giữa thế giới của sự sống và cái chết (64.9%) cũng thường tương tự như vậy.[9]

Hình thành ý tưởng và tiền kỳ

Vào đầu thập niên 1990, Motoki - lúc đó mới 27 tuổi - và bạn mình đi du lịch tới Ấn Độ; chỉ ngay trước khi đi, theo sự gợi ý của người bạn, anh đã đọc cuốn Memento Mori (tiếng Latin nghĩa là "hãy nhờ rằng bạn sẽ chết") của Fujiwara Shin'ya.[10] Trong khi ở Ấn Độ, anh ghé thăm Varanasi, nơi anh thấy một nghi thức mà thi thể người chết được hỏa táng và tro của họ được thả trôi xuống sông Hằng.[11] Việc chứng kiến nghi lễ về cái chết này, đối lập với một bối cảnh đám đông nhộn nhịp quay về cuộc sống của họ đã gây ảnh hưởng sâu sắc tới Motoki.[10] Khi quay trở lại Nhật Bản, anh đã đọc nhiều cuốn sách về chủ đề cái chết và vào năm 1993 đã viết một cuốn sách về mối liên hệ giữa cuộc sống và cái chết: Tenkuu Seiza—Hill Heaven.[lower-alpha 4][12] Trong số những cuốn sách đã đọc, anh có đọc tự truyện của Aoki Shinmon là Coffinman: The Journal of a Buddhist Mortician (納棺夫日記, Nōkanfu Nikki?),[lower-alpha 5] cuốn sách giúp Motoki tiếp xúc với thế giới của nōkanshi lần đầu tiên. Motoki nói rằng anh tìm thấy một cảm thức của sự bí ẩn và khêu gợi gần gũi ở nghề nghiệp mà anh cảm thấy có một mối quan hệ với thế giới điện ảnh.[lower-alpha 6][13]

Việc gây quỹ cho dự án gặp nhiều khó khăn vì những điều cấm kỵ đối với cái chết và đoàn làm phim đã tiếp cận một số công ty trước khi Người tiễn đưa được phê duyệt bởi Nakazawa Toshiaki và Mase Yasuhiro.[14] Theo đạo diễn của phim, Takita Yōjirō, một yếu tố cần xem xét trong quá trình thực hiện bộ phim là độ tuổi của đoàn làm phim: "Chúng ta đã tới một thời điểm nào đó trong cuộc đời của chúng ta, khi cái chết đã đáng sợ đến mức trở thành một nhân tố xung quanh chúng ta".[15] Koyama Kundō được liên hệ để chắp bút cho kịch bản, đây là lần đầu tiên ông viết một kịch bản phim điện ảnh; kinh nghiệm trước đó của ông là kịch bản cho sân khấu và phim truyền hình.[16] Takita, người bắt đầu sự nghiệp với thể loại phim hồng (pinku eiga) trước khi gia nhập thế giới phim chính thống vào năm 1986 với Comic Magazine,[lower-alpha 7] chính thức nhận lời đạo diễn vào năm 2006, sau khi nhà sản xuất Nakazawa Toshiaki trình bày với ông bản chỉnh sửa kịch bản đầu tiên.[17] Trong một cuộc phỏng vấn sau đó, ông tuyên bố: "Tôi muốn làm một bộ phim từ góc nhìn của một người dám đối diện với một cái gì đó rất phổ quát và chưa được quan tâm đúng mức, thậm chí còn bị phân biệt đối xử".[18] Mặc dù biết về lễ nhập quan, ông chưa bao giờ thấy một ai thực hiện nó.[4]

Quá trình sản xuất Người tiễn đưa tốn mất 10 năm và tác phẩm sau cùng chỉ tuân theo một cách lỏng lẻo với cốt truyện của Coffinman;[19] các phiên bản sau của kịch bản được chỉnh sửa dựa trên sự hợp tác của các diễn viên và đoàn làm phim.[20] Mặc dù các khía cạnh tôn giáo của đám tang đều quan trọng trong tác phẩm gốc, bộ phim không thể hiện chúng. Điều này, cùng với thực tế là bộ phim được hoàn thành ở Yamagata và không phải tỉnh quê nhà của Aoki ở Toyama, dẫn đến sự căng thẳng xảy ra giữa các nhân viên sản xuất và tác giả cuốn sách. Aoki bày tỏ lo ngại rằng bộ phim đã không thể giải quyết "số phận cuối cùng của người chết".[21] Bản in đầu tiên của cuốn sách được chia làm ba phần; phần thứ ba, "Ánh sáng và cuộc đời", là một suy nghĩ Phật giáo dạng tiểu luận về sự sống và cái chết, về "ánh sáng" nhìn thấy khi một người cảm nhận sự hoà hợp của sự sống và cái chết, điều không xuất hiện trong bộ phim.[22] Aoki tin rằng cách tiếp cận nhân văn của bộ phim đã bỏ đi những khía cạnh tôn giáo, là trung tâm của cuốn sách—nhấn mạnh vào việc duy trì các kết nối giữa sự sống và cái chết mà ông cảm thấy chỉ có tôn giáo có thể cung cấp—và từ chối cho phép sử dụng tên của mình và của cuốn sách.[23] Trong quá trình đặt một tiêu đề mới, Koyama đặt ra thuật ngữ okuribito như một uyển ngữ cho nōkanshi, xuất phát từ okuru ("làm cho khởi hành") và hito ("người").[24]

Trong khi cuốn sách và bộ phim chia sẻ cùng một tiền đề, các chi tiết tỏ ra khác nhau đáng kể; Aoki quy cho những thay đổi này đến từ studio đã làm cho câu chuyện trở nên thương mại hơn.[25] Cả hai đều có một nhân vật chính, người chịu đựng sự lo lắng và định kiến ​​vì công việc của mình như là một nōkanshi,[23] trải qua sự phát triển cá nhân là kết quả của sự trải nghiệm của mình và tìm thấy ý nghĩa mới của cuộc sống khi phải đối mặt với cái chết.[26] Trong cả hai, nhân vật chính đều đối mặt với định kiến ​​xã hội và sự hiểu lầm với nghề nghiệp của mình.[27] Trong Coffinman, nhân vật chính là chủ một pub-café bị đóng cửa; trong một cuộc tranh cãi nội bộ, vợ ông đã ném một tờ báo với ông, trong đó ông tìm thấy một quảng cáo cho vị trí nōkanshi.[28] Anh ta tìm thấy niềm tự hào trong công việc của mình với lần đầu tiên thực hiện khi đối diện với cơ thể của một người bạn gái cũ.[27] Koyama thay đổi nhân vật chính từ một chủ quán bar sang một nghệ sĩ cello, khi ông muốn dàn nhạc cello cho nhạc nền phim.[29] Những khác biệt khác bao gồm sự di chuyển thiết lập từ Toyoma sang Yamagata cho sự tiện lợi khi quay phim, tạo cho "hòn đá cảm xúc" một vai trò lớn hơn trong cốt truyện,[30] và một sự tránh né những cảnh quay nặng nề, như những cảnh quay về tôn giáo và cảnh mà Aoki mô tả việc thấy được "ánh sáng" trong một đám giòi.[23] Koyama cũng thêm vào tuyến chuyện phụ, trong đó Daigo có thể tha thứ cho người cha quá cố của mình; lấy từ một cuốn tiểu thuyết ông đã viết, nó được dự định để khép lại câu chuyện với "một vài cảm giác hạnh phúc".[31]

Diễn viên

Motoki, sau này ở độ tuổi 40 đã xây dựng một danh tiếng như là một người thực tế, được chọn cho vai Daigo.[lower-alpha 8][32] Diễn viên nam gạo cội Yamazaki Tsutomu được lựa chọn cho vai diễn Sasaki;[33] Takita đã làm việc cùng Yamazaki trong Chúng ta không cô độc (1993).[34] Mặc dù nhân vật Mika được lên kế hoạch ban đầu là cùng tuổi với Daigo, vai diễn thuộc về ca sĩ nhạc pop Hirosue Ryōko, người trước đó đã đóng trong bộ phim Himitsu (Bí mật) của Takita năm 1999.[lower-alpha 9] Takita giải thích rằng một nữ diễn viên trẻ sẽ đại diện tốt hơn cho sự phát triển của cặp vợ chồng từ vẻ ngây thơ ban đầu.[33] Trong một cuộc phỏng vấn năm 2009, Takita chia sẻ rằng ông đã lựa chọn các vai diễn từ "bất kỳ ai nằm trong danh sách mơ ước của tôi".[35]

Motoki đã nghiên cứu nghệ thuật nhập quan đầu tay từ một người chuyên làm tang lễ và hỗ trợ trong một lễ nhập quan; anh sau đó chia sẻ rằng trải nghiệm này đã gieo vào lòng anh với "một ý thức trách nhiệm ... để cố gắng sử dụng càng nhiều sự ấm áp của con người như thể tôi có thể phục hồi [người đã khuất] cho một sự hiện diện sống động như thật để trình bày với gia đình".[36] Motoki sau đó đã tự tập dượt bằng các thực hành trên nhà quản lý tài năng cho tới khi anh cảm thấy đã làm chủ được thủ tục, một thủ tục mà các thao tác tinh tế cũng như vô cùng phức tạp và chi tiết được anh so sáng với các thao tác trong trà đạo.[37] Takita đã tham dự các tang lễ để hiểu được cảm xúc của gia đình tang quyến, trong khi Yamazaki không hề tham gia vào quá trình luyện tập lễ nhập quan.[38] Motoki cũng học được cách chơi cello cho những phân đoạn đầu của phim.[39]

Để cung cấp những thi thể như thật trong khi phải ngăn xác chết chuyển động, sau một quá trình tuyển chọn diễn viên dài, đoàn làm phim đã chọn các diễn viên quần chúng, những người có thể nằm bất động như ý muốn. Với vai diễn chủ nhà tắm Yamashita Tsuyako, điều này là không thể do sự cần thiết để thấy được bà còn sống trước và việc tìm kiếm một cơ thể đóng thế là không khả thi. Cuối cùng, đoàn làm phim đã sử dụng các hiệu ứng kỹ thuật số để ghép một hình ảnh tĩnh của diễn viên trong cảnh tang lễ của nhân vật, cho phép tạo một hiệu ứng chân thực.[35]

Quay phim và hậu kỳ

Tổ chức phi lợi nhuận Sakata Location Box được thành lập vào tháng 12 năm 2007 để xử lý các vấn đề tại chỗ như tìm diễn viên quần chúng và thương thảo với chủ địa điểm. Sau khi quyết định ghi hình tại Sakata, nhân viên của Location Box có hai tháng để chuẩn bị cho tám mươi thành viên của đoàn làm phim.[40] Các quá trình thương thảo diễn ra chậm chạp, khi nhiều người sở hữu các bất động sản mất đi sự hứng thú khi biết rằng quá trình quay phim sẽ liên quan đến những cảnh tang lễ; những người đồng ý thì nhấn mạnh rằng quá trình ghi hình sẽ diễn ra ngoài giờ làm việc.[41]

Toyama là nơi được thiết lập trong Coffinman và cũng là quê nhà của Takita, nhưng quá trình quay phim được hoàn thành tại Yamagata; lý do cho điều này nói chung là bởi Hiệp hội Nōkan (Nōkan Association) quốc gia, có trụ sở chính tại Hokkaido, có một văn phòng chi nhánh tại Sakata.[42] Một số cảnh sơ bộ của khung cảnh tuyết rơi đã được ghi hình trong năm 2007 và quá trình quay phim chính được thực hiện vào tháng 4 năm 2008, diễn ra trong vòng 40 ngày.[43] Các địa điểm quay bao gồm Kaminoyama, Sakata, Tsuruoka, Yuza và Amarume.[44] Văn phòng Công ty NK được quay phim tại một toà nhà ba tầng theo phong cách phương Tây tại Sakata, được xây dựng vào khoảng giữa thời kỳ Minh Trị và Đại Chính (các thập niên 1880–1920). Ban lầu là một nhà hàng mang tên Kappō Obata, nó bị đóng cửa vào năm 1998.[45] Quán café của Kobayashi, được gọi là Concerto trong phim, nằm tại Kaminoyama trong một thẩm mỹ viện cũ. Từ một trăm ứng cử viên, Takita đã chọn nó vì không khí của một toà nhà cũ kĩ với một tầm nhìn rộng rãi trông ra con sông gần đó và dãy núi bao quanh.[46] Cảnh thực hiện ghi hình DVD luyện tập lấy địa điểm tại Sakata Minato-za, rạp chiếu phim đầu tiên của Yamagata, nơi bị đóng cửa từ năm 2002.[47]

Phần nhạc phim của Người tiễn đưa được sáng tác bởi Joe Hisaishi, một nhà soạn nhạc đã được công nhận ở tầm quốc tế với các tác phẩm của mình với Miyazaki Hayao và Studio Ghibli. Trước khi bắt đầu quá trình ghi hình, Takita đã nhờ ông chuẩn bị một bản nhạc phim sẽ đại diện cho sự tách biệt giữa Daigo và cha mình, cũng như tình yêu của người làm tang lễ với vợ mình.[48] Do tầm quan trọng của cello và nhạc cello trong câu chuyện, Hisaishi nhấn mạnh nhạc cụ này trong nhạc phim của mình;[49] ông mô tả thử thách về việc tập trung sáng tác một bản nhạc phim xoay quanh cello như là một trong những điều khó khăn nhất ông từng hoàn thành.[50] Bản nhạc phim này được bật trong suốt quá trình ghi hình, mà theo lời Takita là "cho phép [đoàn làm phim] hình dung được nhiều cảm xúc trong bộ phim" và do đó góp phần vào chất lượng của công việc khi hoàn tất.[51]

Sau khi hoàn thành, Takita tuyên bố Người tiễn đưa "hoàn hảo" và ca ngợi đoàn làm phim vì sự tin tưởng vào bản thân của họ trong quá trình phát triển nội dung và chất lượng khiêm nhường, "thủ công" của bộ phim. Việc thành công ban đầu của bộ phim phụ thuộc phần lớn vào quy trình chặt chẽ cũng là một niềm tự hào đối với đạo diễn.[52] Tác giả Coffinman, Aoki Shinmon, ca ngợi diễn xuất của Motoki và khả năng của bộ phim cho thấy tầm quan trọng của quan hệ gia đình và cá nhân, mặc cho sự thất vọng của ông về việc bỏ rơi khía cạnh tôn giáo của câu chuyện.[23]